UNICEF Polska – pomagamy dzieciom

Dzieci różnie reagują na trudne sytuacje w swoim życiu. Sposoby wyrażania emocji zależą od środowiska, w którym wychowuje się dziecko i przyjętych społecznie norm. I tak, w niektórych kulturach okazywanie silnych emocji, na przykład poprzez płacz, nie jest powszechnie akceptowane, podczas gdy w innych takie reakcje są czymś całkowicie naturalnym.

Nie wszystkie oznaki niepokoju mogą być równie oczywiste. Poniżej znajdziesz wybrane objawy stresu, najczęściej występujące u dzieci w określonych grupach wiekowych. Należy jednak pamiętać, że każde dziecko może reagować na stres indywidualnie. 

Czy wiesz, że...? W sytuacjach stresowych i kryzysowych dzieci obserwują zachowania i emocje dorosłych w poszukiwaniu wskazówek, jak radzić sobie z własnymi emocjami.

Częste reakcje na stres u dzieci

Wiele z tych reakcji trwa tylko przez krótki czas i są to normalne reakcje na stresujące wydarzenia. Jeśli jednak takie reakcje utrzymują się przez dłuższy czas, dziecko może potrzebować pomocy specjalisty.

Wiek 0-3
Reakcje

• większa niż zwykle nieporadność i nierozłączność od opiekunów
• powrót do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego etapu rozwoju
• zaburzenia snu i odżywiania
• większa drażliwość
• zwiększona nadpobudliwość
• silniejszy lęk
• zwiększona potrzeba uwagi
• częstszy płacz

Wiek 4-6
Reakcje

• lgnięcie do osób dorosłych
• powrót do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego etapu rozwoju
• zaburzenia snu i odżywiania
• większa drażliwość
• słabsza koncentracja
• dziecko staje się bardziej bierne lub bardziej pobudzone
• przerywanie zabawy
• przyjmowanie ról dorosłych
• ograniczona chęć do rozmowy
• zwiększony niepokój lub martwienie się

Wiek 7-12
Reakcje

• wycofanie 
• częsty niepokój o inne osoby dotknięte trudną sytuacją
• zaburzenia snu i odżywiania
• narastający lęk
• większa drażliwość
• częsta agresja
• nerwowość
• słaba pamięć i koncentracja
• objawy fizyczne/psychosomatyczne
• częste rozmowy o stresującym wydarzeniu lub powtarzające się zabawy
• poczucie winy lub obwinianie się

Wiek 13-17 (nastolatki)
Reakcje

• obniżony nastrój
• wykazywanie nadmiernej troski o innych
• poczucie winy i wstydu
• coraz częstsze przeciwstawianie się autorytetom
• podejmowanie zwiększonego ryzyka
• agresja
• zachowania autodestrukcyjne
• poczucie beznadziei

Wszystkie grupy wiekowe - reakcje fizyczne 
Mogą to być także objawy choroby, dlatego należy zabrać dziecko na wizytę do lekarza, aby wykluczyć wszelkie dolegliwości.

• zmęczenie
• ucisk w klatce piersiowej
• duszności
• suchość w ustach
• osłabienie mięśni
• ból brzucha
• zawroty głowy
• drgawki
• bóle głowy
• ogólne bóle ciała

Bardzo poważne reakcje niepokoju u dzieci
Dzieci, które wykazują takie objawy przez dłuższy czas, potrzebują pomocy specjalistycznej.

• wycofanie, milczenie, towarzyszące ograniczonej ruchliwości, zastyganie w bezruchu 
• ukrywanie się, unikanie kontaktu z innymi 
• brak reakcji na innych, niepodejmowanie rozmowy
• nadmierne i ciągłe zamartwianie się
• fizyczne objawy złego samopoczucia: drgawki, bóle głowy, utrata apetytu, ogólne bóle ciała
• agresywne zachowania, chęć skrzywdzenia innych
• dezorientacja

Monitorowanie stanu emocjonalnego dziecka

Opiekunowie powinni regularnie sprawdzać, jak czuje się dziecko pod kątem emocjonalnym. Monitorowanie stanu emocjonalnego dziecka polega na pytaniu dzieci "jak się czują?" w sposób bezpośredni lub pośredni. Jedną z metod jest poproszenie go o narysowanie lub namalowanie obrazka. Poproś dziecko, aby opowiedziało więcej o obrazku, co narysowało lub dlaczego użyło np. określonego koloru. Niektórym dzieciom może to pomóc w rozmowie o tym, jak się czują, podczas gdy inne mogą woleć jedynie pokazać swoją pracę, bez podejmowania rozmowy. Pozwól dziecku zdecydować samodzielnie.

Aktywności zmniejszające stres i poprawiające samopoczucie dziecka

Poniższe ćwiczenia można wykonywać wspólnie z dzieckiem, aby zmniejszyć poziom stresu i nauczyć je pozytywnych mechanizmów radzenia sobie z nim. Wpłyną one nie tylko na poprawę jego samopoczucia, ale są także korzystne dla opiekuna i mogą być wykonywane wspólnie z dzieckiem. 

Oddychanie przeponowe

Często w stresie oddychamy płytko, wysoko w klatce piersiowej i zapominamy o głębokim wdechu do przepony. Oddychanie w ten sposób jest bardzo uspokajające i pomaga dostarczyć tlen głęboko do płuc.

Jak to zrobić?

• Połóż rękę na brzuchu;
• weź 5 głębokich oddechów, spędź 5 sekund na wdychaniu i 5 sekund na wydychaniu powietrza, wdychając powietrze przez nos i wydychając je przez usta;
• wyjaśnij, że kiedy dziecko robi wdech, delikatnie nadyma brzuch jak balon, a kiedy robi wydech, powietrze powoli opuszcza balon.

Moje wyjątkowe miejsce

Czasami świat wokół nas może wydawać się przytłaczający. Poświęcając chwilę na wyobrażenie sobie, że znajdujemy się w spokojnym miejscu bez stresu, dzieci mogą poczuć się mniej zestresowane. Oto ćwiczenie, które pomoże dziecku wyobrazić sobie takie miejsce.

Jak to zrobić?

• Usiądź lub połóż się w wygodnej pozycji, zamknij oczy i zrelaksuj się;
• weź kilka głębokich, powolnych oddechów przez nos, nadymając brzuch. Wydychaj powietrze przez usta;
• oddychaj powoli i spokojnie;
• słuchaj i podążaj za opowieścią. Wyobraź sobie, że jesteś w tej historii:

Wyobraź sobie, że stoisz na białej, piaszczystej plaży. Jest wczesny ranek i wszystko jest spokojne. Słońce powoli wschodzi, a Ty czujesz ciepłe promienie na twarzy i ciele. Czujesz się szczęśliwy i spokojny. Piasek pod Twoimi bosymi stopami jest miękki i ciepły. Lekka bryza głaszcze Cię po twarzy. Niebo jest błękitne i klarowne, a nad Tobą latają i śpiewają ptaki. To miejsce jest bezpieczne i możesz się tu zrelaksować. Jest to miejsce, do którego zawsze możesz wrócić, które zawsze jest w Twoim sercu. Możesz je odwiedzić, kiedy tylko zechcesz. Teraz, bardzo stopniowo, zacznij ponownie zwracać uwagę na swój oddech - delikatny rytm wdechów i wydechów. Zauważ uczucie powietrza na swojej skórze. Delikatnie zacznij poruszać palcami rąk i nóg. Zrób wdech i mocno się rozciągnij. Zrób głęboki wydech. Kiedy będziesz gotowy, otwórz oczy.